Σε μια οριακή στιγμή, όπου η Ευρώπη αναλογίζεται το ενδεχόμενο ενός μεγάλου άλματος προς την στενότερη ολοκλήρωση προκειμένου να λύσει την κρίση της Ευρωζώνης, τίποτα δεν προμηνύει επιτυχία καθώς τα κράτη μέλη μοιάζουν με τον βιβλικό πύργο της Βαβέλ – όπου οι άνθρωποι που συμμετείχαν στην κατασκευή του απέτυχαν γιατί μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες…Η προσοχή σήμερα εστιάζει περισσότερο στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία, τις τέσσερις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης που υποτίθεται ότι καλούνται να συμφωνήσουν πάνω σε μια πρόταση για ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση, την έκδοση ευρωομολόγου και την παράδοση περαιτέρω ελέγχου επί των εθνικών τους προϋπολογισμών και της οικονομικής τους πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αλλά η ευρωπαϊκή Βαβέλ αποτελείται από 17 κράτη μέλη που καθένα τους έχει τη δυνατότητα να μπλοκάρει κάθε αλλαγή στις ευρωπαϊκές συνθήκες, συν 10 κράτη που δεν είναι μέλη της Ευρωζώνης και σε καθένα από αυτά διεξάγεται μια θερμή εθνική συζήτηση με τους δικούς της ξεχωριστούς όρους. Κάθε εθνικός διάλογος χρησιμοποιεί διαφορετικό πολιτικό λεξιλόγιο και ιστορικό πλαίσιο και αυτό καθιστά δύσκολους τους συμβιβασμούς στην καλύτερη περίπτωση και ίσως αδύνατους σε οριακές συγκυρίες σαν τη σημερινή.
Έτσι ενώ οι επενδυτές αναζητούν γρήγορες και γενναίες λύσεις για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του ευρώ, η κατατεμαχισμένη ευρωπαϊκή πολιτική δυσκολεύεται πάρα πολύ να καταγράψει ταχεία πρόοδο. Όπως είναι γνωστό, κάθε σημαντικό βήμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να επικυρωθεί ή από τα εθνικά κοινοβούλια ή με δημοψήφισμα και οι συγκεκριμένες διαδικασίες μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε εκτροχιασμούς. Διότι η κάθε εθνική συζήτηση και οι όροι με τους οποίους διεξάγεται θα ορίσει το ανάλογο αποτέλεσμα.
Στη Γερμανία, για παράδειγμα, η συζήτηση στρέφεται γύρω από την έννοια της ηθικής. Το πρόβλημα του ευρώ οφείλεται στους σπάταλους ‘αμαρτωλούς του ελλείμματος’ που τώρα οφείλουν να ‘βάλουν τα δημόσια οικονομικά τους σε τάξη’, να καλλιεργήσουν μια ‘κουλτούρα σταθερότητας’ με χαμηλό πληθωρισμό και χαμηλό χρέος και να επιβάλουν μια ‘πολιτική αποταμιεύσεων’ – δηλαδή λιτότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι η γερμανική λέξη για το ‘χρέος’ δηλώνει επίσης και την έννοια της ‘ενοχής’. Η επιφυλακτική Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ έχει ενισχύσει την επιρροή της στο γερμανικό εκλογικό σώμα προβάλλοντας τις αρετές μιας ‘σβαμπιανής νοικοκυράς’. Έτσι, κατά τους Γερμανούς το κλειδί για την επιβίωση του ευρώ είναι η επιβολή των κανόνων της δημοσιονομικής πειθαρχίας και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης μέσω οικονομικών μεταρρυθμίσεων, όχι το μοίρασμα της ευθύνης μέσα της κοινοτικοποίησης του χρέους.
Στη Γαλλία, από την άλλη μεριά, η συζήτηση αφορά τη ‘σωτηρία του ευρώ’, την επίδειξη ‘μεγαλύτερης αλληλεγγύης’ προς τα κράτη του ευρωπαϊκού Νότου που θεωρούνται ως ‘θύματα κερδοσκοπίας’ και όχι ως οι ‘δημοσιονομικά αμαρτωλοί’. Οι Γάλλοι θεωρούν πρωτίστως το ενιαίο νόμισμα σαν ένα πολιτικό και όχι σαν οικονομικό σχέδιο – ένα σύμβολο γεωπολιτικής ισχύος, ένα εν δυνάμει εμπορικό όπλο κι έναν τρόπο διασφάλισης του ειδικού βάρους της Ευρώπης σε ένα πολύ-πολικό κόσμο απέναντι στο δολάριο. Τις τελευταίες εβδομάδες μάλιστα άρχισε να ψιθυρίζεται ξανά στο Παρίσι το παλιό σύνθημα της εθνικιστικής γαλλικής δεξιάς μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (‘L’ Allemagne paiera’, δηλαδή η Γερμανία θα πληρώσει) αλλά αυτή τη φορά από την αριστερά.
Η διαπάλη για την ψυχή της Ευρώπης αποτυπώνεται στον διάλογο ανάμεσα στη Γερμανίδα καγκελάριο και τον Γάλλο πρόεδρο που ακολούθησε τις συνομιλίες τους με την ηγεσία της Ιταλίας και της Ισπανίας την Παρασκευή στη Ρώμη.
«Όταν δίνεται αλληλεγγύη, πρέπει να επιτρέπεται κι ο έλεγχος», είπε η Αγγέλα Μέρκελ. «Η ανάληψη των υποχρεώσεων κι ο έλεγχος πάνε μαζί». «Δεν μπορεί να υπάρξει μεταβίβαση κυριαρχίας αν δεν έχουμε βελτιώσεις στην αλληλεγγύη», της απάντησε ο Φρανσουά Ολάντ.
Η γαλλογερμανική ένταση δεν είναι βέβαια κάτι το νέο στην ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας υπήρξαν ιδιαίτερα ισχυρές εντάσεις κατά τον καιρό της δημιουργίας της οικονομικής και νομισματικής ένωσης στην σύνοδο του Μάαστριχ το 1991, λίγο μετά την ενοποίηση των δύο Γερμανιών. Αυτό που έχει αλλάξει αυτή τη φορά είναι η ισορροπία ισχύος προς όφελος του Βερολίνου. Ένα δεύτερο στοιχείο αλλαγής αφορά τον πολλαπλασιασμό των νέων κρατών μελών και των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν πολλαπλασιάσει τις διαδικασίες ελέγχου και τα παιχνίδια των ισορροπιών, με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί μια πολύ αργή διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Οι συζητήσεις στην Ιταλία και την Ισπανία, αντίθετα, έχουν ορισμένα κοινά στοιχεία με τις συζητήσεις της Ελλάδας – όχι, δεν εννοούμε πως ο Μαριάνο Ραχόι κυκλοφορεί στα διεθνή φόρα και κατηγορεί τη χώρα του ως ‘διεφθαρμένη’ όπως έκανε ο Γιώργος Παπανδρέου. Η κρίση εδώ θεωρείται ως ‘ένα πρόβλημα που αφορά συνολικά την Ευρωζώνη’ και όχι μόνο τη Ρώμη και τη Μαδρίτη. Επομένως μπορεί να λυθεί αν η Ευρώπη εγγυηθεί το χρέος όλων των κρατών μελών της αντί να επιβάλει όλο και πιο αυστηρή λιτότητα στα κράτη δανειολήπτες. Το αντιγερμανικό αίσθημα είναι ισχυρό, όπως ήταν και σε μας, ιδίως στην Ισπανία. Τέλος οι ηγέτες της Ιταλίας και της Ισπανίας φαίνεται ότι προσπαθούν να πολεμήσουν την Μέρκελ απειλώντας με οικονομική αυτοκτονία και με προειδοποιήσεις ότι αν καταρρεύσουν αυτοί, θα πάρουν μαζί τους στην κατάρρευση και το ευρώ – όπως έκανε παλαιότερα η κυβέρνηση Παπανδρέου και πιο πρόσφατα ο ΣΥΡΙΖΑ.
Αλλά με τόσο διαφορετικές εθνικές αφηγήσεις είναι δύσκολο να δει κανείς πώς η προσεχής ευρωπαϊκή σύνοδος κορυφής θα μας δώσει αξιόπιστες πολιτικές δεσμεύσεις για την προστασία του ευρώ. Αλλά κι αν φτάνει η όντως όλο και πιο ευρεία συνειδητοποίηση ότι η διάρρηξη του ευρώ θα μας πάει σε μια μείζονα οικονομική καταστροφή για να γίνουν τα αποφασιστικά βήματα που χρειάζονται για την αντιμετώπιση της κρίσης.
Είναι αλήθεια ότι οι πολιτικές και επιχειρηματικές ηγεσίες και ιδίως τα κόμματα που συμμετείχαν στην οικοδόμηση της Ευρωζώνης από το Άμστερνταμ ως την Αθήνα είναι ακόμη ολοκληρωτικά αφοσιωμένα στο ευρώ και εκφράζουν τη λύπη τους που η οικοδόμηση της Ευρωζώνης έμεινε ανολοκλήρωτη. Αλλά υπάρχει κι αρκετός κόσμος που έχει στραφεί κατά του ενιαίου νομίσματος και αυτό θα δυσκολέψει το άλμα προς την περαιτέρω ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Οι κυρίαρχοι πολιτικοί παλεύουν γενικά να προσαρμοστούν στις εξελίξεις βλέποντας την επιρροή των αντιπάλων τους να αυξάνεται. Ο λόγος για το ακροδεξιό Κόμμα Ελευθερίας του Βίλντερς και τους σκληροπυρηνικούς Σοσιαλιστές στην Ολλανδία, το αντιευρωπαϊκό Κόμμα των Πραγματικών Φιλανδών στη Φιλανδία, το Κίνημα των Πέντε Αστεριών στην Ιταλία και το ακροδεξιό Αυστριακό Κόμμα της Ελευθερίας.
Μια πρώτη προσπάθεια για τη δημιουργία ενός αντιευρωπαϊκού κόμματος βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη στη Γερμανία, αλλά οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως οι λεγόμενοι Ελεύθεροι Ψηφοφόροι, με έδρα τη Βαυαρία. δεν θα μπουν το 2013 στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο
Ακόμα και στην ιστορικά φιλοευρωπαϊκή Ιταλία – μια χώρα που όπως και η Ελλάδα επί μακρόν θεωρούσε το ‘περισσότερη Ευρώπη’ ως μια επιθυμητή διέξοδο στα δικά της προβλήματα διακυβέρνησης και διαφθοράς – βλέπουμε το πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο κίνημα διαμαρτυρίας κατά της Ευρώπης, που με επικεφαλής τον κωμικό Μπέπε Γκρίλο δηλώνει ρητά κατά του ευρώ και ζητά την αποχώρηση από την Ευρωζώνη. Ο πρώην πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι που παραμένει επικεφαλής της ιταλικής κεντροδεξιάς επανεμφανίστηκε την περασμένη βδομάδα μετά από απουσία 8 μηνών, γράφοντας στη σελίδα του στο Facebook ότι ‘η εγκατάλειψη του ευρώ δεν είναι βλασφημία’. Παράλληλα μια έρευνα του Pew Research Center το Μάιο διαπίστωσε ότι το 40% των Ιταλών προτιμούν την επιστροφή στη λιρέτα από το ευρώ, παρά την αδυναμία του νομίσματος.
Τέλος, η οικονομική κρίση επισπεύδει τις διασπάσεις του πολιτικού τοπίου και τις ανακατατάξεις του πολιτικού σκηνικού κατά τρόπο που δυσκολεύει το σχηματισμό κυβερνήσεων και σε χώρες όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο και η Ιταλία αυτό αναμένεται να δυσκολέψει την επικύρωση οποιασδήποτε νέας συνθήκης.
Αφήστε μια απάντηση